İspanya’da Ulaşım
Merhaba, ben Tuğrul Ertürk. 2014 yılında Avrupa Gönüllüsü olarak İspanya'nın Galiçya eyaletinin Vigo şehrinde yaşadım. Bu süre içinde İspanya'nın birçok yerinde eğitimlere katıldım ve her bulduğum fırsatta da bu güzel ülkenin farklı yerlerini gezme fırsatı buldum. İspanya ve Portekiz içinde otomobil, tren, uçak, gemi ve bisikletle toplam beş bin kilometre mesafe kat ettim. E otobüsçü cocuğu oluşumuzdan olacak, bu seyahatlerimden ulaşım sektörü için birçok gözlem ve anıyla birlikte döndüm. Bu birikimlerimi Ulaşım Uzmanı platformundan sizlerle paylaşmak niyetindeyim.
İberya'da ulaşımın oyuncuları
Portekiz ve İspanya'nın oluşturduğu İberya yarımadasının ulaşımında tıpkı Türkiye'de olduğu gibi birçok seçenek var. Bizdeki durumdan farklı olarak bu seçenekler, birbiriyle rekabet edebilecek şartlara ve altyapıya sahip. İspanya ve Portekiz'de bireysel bir tüketici A noktasından B noktasına gideceği zaman, tren, otobüs, uçak ve bireysel otomobil paylaşımı arasında fiyat-performans karşılaştırması yaparak nihayi kararını veriyor.
Demiryolu sistemi ve hızlı tren
İspanya büyük bir ekonomik krizde olduğu halde hızlı tren yatırımlarına son sürat devam ediyor. Ülke genelinde işsizliğe ani bir çözüm olmayan bu yatırım çok eleştirilse de, İspanya hükümetinin amacı AVE adındaki hızlı tren hattını tüm büyük şehirlere ulaştırmak. Halihazırda İspanya Madrid merkez alınırsa Akdeniz kıyılarındaki güney ve doğu kısmına (Katalonya ve Endülüs) AVE ile ulaşım çok rahat ve kolay. Madrid'in kuzeyinde kalan ve Atlas Okyanusu'na kıyısı olan Bask, Asturias, Kantabria ve Galiçya'da ise hızlı tren çalışmaları sürüyor. Bu bölgelerden hızlı tren bölgesine geçtiğinizde birleşik biletler ile aktarmalı seyahat edebiliyorsunuz.
Hızlı tren olmayan yerlerde ise tren hattı çok gelişmiş, her şehirde ve kasabada en az bir tren istasyonu var demek yanlış olmaz. Media distancia adı verilen kısa mesafeli bölgesel trenler bu kasabaları dolaşıyor her gün. Parti ve eğlence treni olarak da bilinen bu trenlere sabaha kadar eğlenip gün ağarırken binen gençler oldukça rağbet gösteriyor. İlginç bir not; Media distancia trenlerde ayakta yolcu serbest.
İspanya Devleti'nin elindeki son tekel olan tren işletmesi Renfe'nin 2015 yılında tamamen özelleştirilmesi planlanıyor.
Havalanları ve uçak
İspanya ve Portekiz bir havaalanı cenneti. Havalanlarının fazlalığı, uçak firmalarının çeşitliliği ve akaryakıtın Türkiye'ye oranla az da olsa ucuz olması havayolunda inanılmaz bir rekabet getirmiş. Vigo – Barcelona ve Vigo – Malaga arasında yaptığım iki seyahat için uygun uçuş ararken bulunduğum konuma çok yakın üç farklı havaalanından (Vigo, Santiago de Compostela ve Porto) karşılaştırmalı fiyatlar aldım. Özellikle ülkemizden pek uçak kaldırmayan Ryan Air ve ülkemizde hiç bilinmeyen Vueling şirketleri, ucuz uçuşta birbirleriyle yarışıyor. Erken rezervasyon ile Avrupa içinde 19 euro gibi komik rakamlara seyahat edebiliyorsunuz uçakla.
Düşük fiyat politikası ve yüksek rekabet, ekonomik darboğazla birleşince tıpkı havayolu şirketleri gibi şehir havalimanları da zor duruma düşmüş. Bazı havalimanları uluslar arası standartta olduğu halde sadece yurtiçi uçuyor, diğerleri ise bazı havayolu şirketlerini yolculara sunamıyor. Hızlı tren ve karayolu rekabeti de cabası.
Karayolu taşımacılığı, paylaşımlı bireysel taşımacılık
İspanya ve Portekiz'de oldukça yaygın iki bireysel yolcu taşımacılığı sistemi var. Bunlardan ilki başta blablacar'ın başını çektiği masraf paylaşımı sistemleri. Bu sistemler araç sahibi ve aynı güzergahta seyahat etmek isteyen yolcuyu buluşturan aracı şirketler. Örneğin Barcelona şehrinden özel otomobilinizle Tarragona şehrine gitmek istiyorsunuz. Sisteme aracınızı ve güzergahınızı girdiğinizde yakıt masrafınızı hesaplayıp kişi başı yolcu giderini size veriyor. Önerilen aralıktaki fiyatla yolcu arıyorsunuz. Sistemin çevre dostu ve sosyalleşme yanlısı tutumu Avrupa genelinde çok benimsenmiş; Fiyatların ucuzluğu da bu pozitif tabloya eklenince bu araç paylaşım sistemi kullanıcıların ilk tercihi ve ulaşım sektöründe ciddi bir rekabet platformu oluyor.
İşbu masraf paylaşım sistemlerinin ülkemizde de yapılmaya çalışıldığını (yolyola.com aklıma gelen ilk isim, blablacar da Türkiye'yi sisteme dahil etmek istiyor) ancak korsan taksi yasası ve mevzuat nedeniyle zor zamanlar yaşadığını biliyorum. Bu sistem ayrı bir yazı konusu olarak bir kenarda dursun ve gelelim İspanya'daki otobüs taşımacılığı ve sektörüne…
Anlatacak hikayesi olan sektör: İspanya'da otobüsler, garajlar, şoförler
Otobüs sektörünü sona bırakma sebebim, girişte de değindiğim otobüsçü çocuğu oluşumuzdan olacak, aramızda duygusal bir bağ olması. Çocukluğumum ve gençliğimin geçtiği (ve geçiyor olduğu, hala genciz evelallah) otobüsler, ve tabii ki garajlar, bekleme istasyonları, molalar benim için ayrı değeri olan, herbirinin ayrı hikayesi olduğunu hissettiğim ve birçok kez de mevzubahis hikayeleri gözlemlediğim yerlerdir. İspanya'da da garajlarda çokça gözlem yapıp bir dolu hikaye biriktirdim. Fakat bu hikayelerden evvel, diğer sektörlere yaptığım gibi bir genel bakış yapalım isterseniz otobüs dünyasına da:
Şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki İspanya ve Portekiz'deki en köhne, en unutulmuş ve en az tercih yedilen ulaşım aracı otobüsler. Ancak bu köhnelik aklınızda pis, unutulmuş, kötü hizmet veren garajlar-işletmeler olarak yansımasın. Hizmet kalitesi, insana değer verme ve temizlik her alanda olduğu gibi otobüsçülükte de var. Yalnız İspanyadaki otobüsçülüğe köhne sıfatını getiren şeyler Türkiye'deki alışkanlıkların getirdiği lüksler. Hemen örnekleyelim: Otobüsler arasındaki model farklılığı çok fazla; çok yeni ve rahat otobüslerle görece eski ve rahatsız otobüsler aynı firma filosunda hizmet veriyor. Otobüs içi teknolojik altyapı birbirine eş değer değil; araçiçi internet ve akıllı ekranlarla karşılaşmak şansınıza kalmış. Ve belki de en ilginç farklılık şu: Otobüslerde muavin/yardımcı eleman yok.
Yolcu sayıları ise seferden sefere farklılık gösteriyor; yakın mesafe bölgesel otobüsler trene zaman ve fiyatta fark attığı için oldukça dolu; uzun mesafe seferlerde ise rekabet çok kızgın; talebin zirve yaptığı dönemlerde tren ve uçak seçeneği olmayanlar tarafından tercih ediliyor otobüsler.
Otobüs sektöründeki bu köhnelik, elbette verimlilik kaygısından geliyor. Diğer sektörlerle rekabet adına tüm masraflardan-göz boyamalardan kaçınılmış ve öze dönülmüş. Bu şirketlerin amacı iki nokta arasında insanları en kısa sürede en uygun fiyata taşımak; bu bağlamda internet, yardımcı servis elemanı standart değil bir lüks oluyor; ucuz ve çabuk seyahat için bagajınızı kendiniz yerleştiriyorsunuz ve vakit geçirmek için kitap okuyorsunuz.
Alsa ve Monbus sektörün iki büyük devi ve en uzun mesafeleri kateden seferlere sahipler. Bu ikiliye bölgesel taşımacılık yapan yüzlerce firma eşlik ediyor.
Bu yazımda İberya yarımadasındaki ulaşımın genel bir portresini çizmek istedim. Yazılarıma Avrupa'da ulaşım sektörlerindeki son kullanıcı gözlemlerimi yaptığım araştırmalarla birleştirerek aktarma niyetindeyim.
Ülkemizde de akılcı, rekabetçi ve kullanıcı odaklı ulaşım çözümlerine ulaşmak ümidiyle ve saygılarımla
Tuğrul Ertürk
Hamiş: Siz Avrupa'daki ulaşım sektörü ile ilgili ne düşünüyorsunuz? Türkiye olarak Avrupa'nın gerisinde mi ilerisinde miyiz? İspanya'da ulaşımda tercihiniz ne olurdu? Yazının altındaki yorum kısmında birlikte tartışalım!
